T.C.
DİCLE ÜNİVERSİTESİ
AÇIK BİLİM POLİTİKASI
Bağlam
1966 yılında Ankara Üniversitesi’ ne bağlı olarak
Diyarbakır Tıp Fakültesi’nin açılmasıyla ilk temellerini atmış olan Dicle Üniversitesi,
özellikle
İleri düzeyde eğitim-öğretim, araştırma, yayın ve
danışmanlık ile sağlık hizmeti vermek üzere 1973 yılında kurulmuş, Türkiye
Cumhuriyeti’nin çıkarlarına ve kalkınmasına hizmet edecek, sanayinin ve
toplumun ihtiyaçlarına cevap verecek nitelikte eğitim vermeyi, araştırmalar
yapmayı ve araştırma sonuçlarının mümkün olan en geniş çevrelere sunulmasını
ilke edinmiştir. Bir devlet üniversitesi olarak Dicle Üniversitesi, lisans ve
lisansüstü seviyelerde; araştırmacı, yaratıcı ve girişimci, eleştirel düşünceye
yatkın ve karar vermede özgür, ekip çalışmasında başarılı, katma değeri yüksek
üretime önderlik edecek, kendi iş ortamını yaratacak bilim insanları
yetiştirerek ülkemize katkıda bulunmayı hedeflemekte ve bir araştırma
üniversitesi olarak geniş kitlelere karşı taşıdığı sorumluluklarının önemini
çok iyi bilmektedir.
Türkiye’nin
sanayi alanında gelişimi ve Türkiye ekonomisinin geleceği, yeni teknolojilerden
yararlanılmasına ve bu teknolojilerin geliştirilmesinde oynanacak aktif role
bağlı olacaktır. Bunun içindir ki, ileri ülkelerde, özellikle teknolojik alanda
üst düzeyde eğitim-öğretim ve araştırma yapma temel amacıyla benimsenen
kurumlar, bilindiği üzere üniversitelerdir. Ülkemizde böylesi bir misyonu
yüklenmesi için kurulan üniversitelerden biri olan Dicle Üniversitesi’ nin
akademik çalışmalarının açık erişim olarak paylaşılması, bu çalışmaların
görünürlüğünü ve tanınırlığını arttırmayı mümkün kılarak, yapılacak yeni
araştırmalarda kamu ve özel sektörden daha fazla proje desteği sağlanmasına
olanak tanıyacaktır. Bu nedenle Dicle Üniversitesi, mensuplarına ait akademik
çalışmaları mümkün olan en geniş kitlelere ulaştırabileceği bir açık erişim
mekanizması ve bu kapsamda hizmet verecek bir açık erişim arşivi kurmaya karar
vermiştir. Dicle Üniversitesi
Kütüphanesi, üniversite araştırmacılarına ait çalışmaların uygun formatlarda
derlenmesinde, uzun dönemli korunmasında ve en geniş şekilde erişime
sunulmasında stratejik bir rol oynayacaktır.
Dicle Üniversitesi
Yayınları ve Araştırma Verileri Açık Erişim Politikası
Giriş
1.
Dicle
Üniversitesi, bilimin ve teknolojinin ilerlemesine katkı sağlamayı, açık,
tekrarlanabilir ve güvenilir araştırma çıktıları ile uygulamalarını
benimseyerek; toplum ve tüm dış paydaşları yararına bilginin geniş yayılımını
taahhüt eder.
2.
Dicle
Üniversitesi “açıklık”ı yol gösterici ilkelerinden biri olarak kabul eder ve bu
ilkenin yanı sıra yeni çalışma modellerini ve yeni sosyal ilişkileri mümkün
kılan, işbirliğini, bilginin yayılmasını, araştırma çıktılarının
erişilebilirliğini, yeniden kullanılabilirliğini etkin kılmak adına, yayınlara ve
verilere açık erişimi teşvik eden, açık bilimi desteklemek için gerekli
altyapıyı inşa eden araçlar ve araştırma süreçlerini özendirerek ve
destekleyerek, geliştirmeyi taahhüt eder.
3.
Açık
bilim, araştırmayı daha şeffaf, titiz ve verimli kılar; yenilikçiliği ve halkın
katılımını teşvik eder. Dicle Üniversitesi kamu tarafından finanse edilen tüm araştırma
ve araştırma verilerinin halka ve dünyadaki tüm araştırmacılara ücretsiz olarak
sunulması gerektiğine inanmaktadır.
Yetki Alanı ve Politikanın Etkisi
Politika Dicle Üniversitesinde aktif olan
tüm araştırmacılar için geçerlidir. Araştırmanın üçüncü taraflarca finanse edildiği
durumlarda, erişim hakları, depolama ve saklama ile ilgili taraflarla yapılan herhangi bir anlaşma bu politikaya
göre önceliklidir.
Haklar,
Sorumluluklar ve Görevler
Dicle Üniversitesi
şunlardan sorumludur:
1.
Açık Erişim / Açık Bilime geçişi
gerçekleştirmek için gerekli altyapı ve finansmanı sağlaması yanında,
araştırmacıları ve diğer tüm personeli hedefleyen eğitim, öğretim ve
bilinçlendirme faaliyetleri yoluyla bu geçişi desteklemek ve güçlendirmek. Açık
Bilim becerilerinin kazanılmasının, araştırmacılara sunulan mesleki eğitim ve
kariyer gelişiminin ayrılmaz bir parçasının oluşturulmasına katkı sağlamak.
2.
Benzersiz tanımlayıcıların (DOI'ler, ORCID
veya diğerleri gibi) kullanımının zorunluluğunu sağlamak.
3.
Veri Yönetimi Planlarının geliştirilmesi ile
ilgili konuları içeren, ancak bunlarla sınırlı olmayan Ulusal ve Avrupa Birliği
yasalarına uyumlu veriler ile ilgili tüm konulardan sorumlu bir Veri Yöneticisi
atamak.
4.
Verilerin ve diğer kayıtların depolanması,
korunması, kaydedilmesi, saklanması ve dağıtımı için uzun vadeli korumanın yanı
sıra, araştırmacılara uygun rehberlik için mekanizmalar ve hizmetler sağlamak
ve bu hizmetleri geliştirmek.
5.
Vatandaş bilimi projelerine katılım, açık akran
değerlendirmesi deneyimi veya Açık Eğitim Kaynaklarının kullanımı gibi
yayınlara ve verilere açık erişimin sağlanmasının ötesinde araştırma
değerlendirmesi ve ölçme kriterlerini iyileştirmede Açık Bilim uygulamalarını
yerleştirmek.
6.
Akademik arşivin içeriğini sistem tarafından
sağlanan istatistiklerle izlemek, politika uyumluluğunu takip etmek.
7.
Kurumun akademik arşiv ve diğer araştırma altyapılarının
FAIR veri ilkeleri (Findable=Bulunabilir,Accessibe=Erişilebilir,Interoperable=BirlikteÇalışabilir,Reusable=Yeniden
Kullanılabilir) ve Avrupa Açık Bilim Bulutu teknik özellikleriyle ilgili
sertifika gerekliliklerine uygunluğunu sağlamak.
8.
İçerik
ve veri yayınlamak için Açık Lisans politikasına sahip olmak.
Araştırmacılar şunlardan sorumludur:
1.
Bu
Politikada belirtilen ilke ve şartlara uygun olarak yayınları, verileri ve
eğitim kaynaklarını yönetmek.
2.
Öncelikli
üçüncü taraflarla herhangi bir anlaşma olmaması durumunda, yayınların ve
verilerin üretimi, işlenmesi, depolanması, yönetimi ve dağıtımı ile ilgili
örgütsel, düzenleyici, kurumsal ve diğer sözleşmeden doğan yasal yükümlülüklere
uymak.
3.
Verilerin
işlenmesini yöneten ilkelerin (mevcut Politika ve fon verenlerin yetkilerine
uygun olarak) bir Veri Yönetim Planında yer almasını sağlamak.
Yayınlara Açık Erişim
1.
Araştırmacıların
akademik arşive tam metnin (yayınlanmış makale veya makalenin yayınlanmadan
önceki hakem kontrolünden geçmiş kopyası) yanı sıra ilgili üst verilerin
önceden veya yayınlandıktan sonra makine tarafından okunabilir elektronik kopyasını
koymasını zorunlu tutar. Araştırmacılar yayınlarının akademik arşive zamanında
konulmasından sorumludurlar. Bu durum, yayınların açık erişimde yayınlanması
(Altın Açık Erişim) durumunda da geçerlidir.
2.
“Yeşil
Açık Erişim” söz konusu olduğunda, Dicle Üniversitesi 1. maddede bahsedilen tüm
yayınların tam metinlerinin en fazla 6 ay içinde (ya da sosyal bilimler ve
beşeri bilimlerdeki yayınlar için 12 ay içerisinde) standart bir açık lisans
altında erişilebilir olmasını zorunlu tutar. Monografların akademik arşive konulması
zorunludur, ancak yayıncı ambargosu sona erene kadar erişim kapalı kalır.
3.
“Kapalı”
yayınların görünürlüklerini artırmak amacı ile, yayının üst verilerinin açık
bir şekilde erişilebilir olması gerekir.
4.
Dicle
Üniversitesi Mensupları, birden fazla kurumdan birden fazla yazarla işbirliği
yaparak hazırladıkları çalışmaları Dicle Üniversitesi Akademik Arşivi’nde
depolayabilirler. Birden fazla Dicle Üniversitesi Mensubu tarafından
gerçekleştirilmiş çok yazarlı çalışmalarda ise, kaynağı baş yazar depolar.
5.
Dicle
Üniversitesi, mensuplarının yayınlarını bireysel veya kurumsal olarak
değerlendirirken sadece üst veri ve tam metinleri yukarıda belirtilen şartlara uygun
olarak akademik arşive konulan yayınları değerlendirir.
6.
Üyelerini
telif hakkı sahipliğini korumaya ve sadece yayınlama için gerekli olan haklar konusunda
yayıncılara lisans vermeye teşvik eder. Bu, yayın sözleşmesinde ek kullanılarak
mümkündür. Örnek şablonlara erişilebilir: https://sparcopen.org/wp-content/uploads/2016/01/Access-Reuse_Addendum.pdf
7.
Araştırmacıları
mevcut politikanın yürürlüğe girdiği tarihten önce yazdıkları yayınları
akademik arşive koymaya ve bu yayınları mümkün olan en kısa sürede açık bir
şekilde erişilebilir kılmaya teşvik eder.
Araştırma Verilerine Açık Erişim
1.
Dicle
Üniversitesi, araştırmacıların bilimsel yayınlarda sunulan sonuçları doğrulamak
için gerekli olan araştırma verilerini uluslararası standartlarda uygun bir
arşive koymalarını zorunlu kılar.
2.
Dicle
Üniversitesi verilerin ve hizmetlerin açık ve FAIR ilkelerine göre ele
alınmasını gerektirir. Veriler ayrıca izlenebilir ve mümkün olan her durumda
kullanılabilir olmalıdır.
3.
Dicle
Üniversitesi Araştırma Ekosistemi “mümkün olduğunca açık, gerektiği kadar
kapalı” ilkesine uyar. Eğer veriler yasal, gizlilik veya ilgili diğer (örneğin
hassas veri veya kişisel veriler) nedenlerle açık değilse, bu anlaşılır biçimde
açıklanmalıdır. Verilerin bulunmasını sağlayan üst verileri her durumda sağlar.
4.
Dicle
Üniversitesi Açık Bilim kaynaklarının izlenmesi için Açık Bilim Bulutu şartlarının
kabul edilmesini teşvik eder.
5.
Dicle
Üniversitesi araştırmacıların, dahil oldukları her araştırma faaliyeti için
uygun bir Veri Yönetim Planı sunar.
6.
Dicle
Üniversitesi araştırmacıları uygun lisansların belirlenmesi yoluyla proje
sonrası kullanım haklarını tanımlar.
7.
Dicle
Üniversitesi araştırma verileri için minimum arşiv süresi, kalıcı bir
tanımlayıcının atanmasından sonra 10 yıldır. Gerekli arşiv süresinin sona ermesinden
sonra veya yasal ve etik nedenlerden dolayı bu kayıtların silinmesi veya imha
edilmesi durumunda, bu tür eylemlerin tüm yasal ve etik perspektiflerinin
dikkate alınması gerekmektedir.
Açık Bilim
Dicle Üniversitesi Açık Bilim uygulamaları
anlayışını aktif olarak teşvik eder (Yayınlar ve verilere açık erişimin ötesinde).
Örneğin vatandaş bilimi projelerine katılım, açık akran değerlendirmesinin kullanımı,
açık eğitim kaynaklarının kullanımı, açık ve standart açık lisanslar altındaki
verilerin ve içeriğin serbest bırakılması ve bunların gelişimini takip eder.
Altyapı
1.
Dicle
Üniversitesi onaylanmış kalite standartlarını karşılar (OpenAIRE uyumlu, FAIR
ilkelerini karşılar) ve Avrupa Açık Bilim Bulutu ile bağlantılıdır.
2.
Dicle
Üniversitesi kayıtların uluslararası standartlarda uygun arşivlerle ve OpenAIRE
Üst Veri Şeması aracılığıyla birlikte çalışabilir olmasını sağlar.
Araştırma Değerlendirme ve Ölçme
1.
Fon
sağlayıcı kuruluşlar, diğer uygun birimler ile işbirliği içinde konuyla ilgili
Avrupa’daki gelişmeleri ve Avrupa Açık
Bilim Politikası Platformu'nun çalışmalarını izleyerek araştırma kalitesini ve Açık
Bilim davranış ve uygulamalarını teşvik eden bir araştırma değerlendirme
çerçevesi geliştirmeyi taahhüt eder. Farklı disiplinler ve farklı kariyer
aşamalarında olan araştırmacılar üzerindeki etkilerini dikkate alır.
2.
Açık Bilim uygulamalarını kullanan
araştırmacılar için ödül mekanizmalarının oluşturulmasını (örneğin açık
platformlar aracılığıyla kesin olmayan sonuçları paylaşmak, açık yazılım ve diğer
araçları kullanmak, açık işbirlikli projelere katılımı (vatandaş bilimi) vb.)
taahhüt eder.
Eğitim
1.
Dicle Üniversitesi Kütüphanesi, bölümler
ve diğer uygun kurumlarla (bu tür yasal hizmetler, araştırma destek personeli,
Veri Yönetim Planı uzmanları) işbirliği içerisinde açık bilimin benimsenmesini
kolaylaştırmak ve araştırmacılara, kütüphanecilere ve diğer destek personeline
gerekli beceri ve uzmanlık sağlamak için eğitim kursları açmayı koordine eder.
Bu tür eğitim kursları, açık erişim yayıncılığı, açık veri, veri yönetimi,
araştırma verisi ve araştırma etiği için gerekli becerileri içerir.
2.
Eğitim farklı disiplinler dikkate alınarak
tüm kariyer aşamalarındaki araştırmacılara sunulur ve müfredata dahil edilir.
3.
Bu faaliyetler için uygun finansman
sağlanır ve bu amaçla fon sağlayıcı kuruluşlar ile birlikte diğer paydaşlarla
olan sinerjiler araştırılır.
Politikanın Geçerliliği
Bu politika Dicle Üniversitesi Senatosu tarafından her İki yılda bir gözden geçirilecek ve güncellenecektir. Dicle
Üniversitesi Rektörlüğü, bu politikanın uygulanmasından sorumlu olacak ve gerektiğinde
ortaya çıkabilecek anlaşmazlıkların çözümünde ve politikada yapılabilecek
değişiklikler konusunda yürütücü görevini üstlenecektir. Bu politikanın
araştırma verileriyle ilgili olan bölümü Açık Bilim Politikasının geçerlilik
tarihinden itibaren iki yıl boyunca pilot olarak uygulanacaktır.
Dicle Üniversitesi Rektörlüğü, bir Açık
Bilim Komitesi kurulmasına öncülük ederek bu kurulun yürütücülüğünü üstlenecektir.
Dicle Üniversitesi Açık Bilim Komitesi:
·
Rektör
veya görevlendireceği RektörYardımcısı
·
Tıp
Fakültesi Dekanı
·
İktisadi
ve İdari Bilimler Fakültesi Dekanı
·
Ziraat
Fakültesi Dekanı
·
Veteriner
Fakültesi Dekanı
·
Mühendislik
Fakültesi Dekanı
·
Edebiyat
Fakültesi Dekanı
·
Fen
Fakültesi Dekanı
·
Ziya
Gökalp Eğitim Fakültesi Dekanı
·
Hukuk
Fakültesi Dekanı
·
Bilgi
İşlem Daire Başkanı veya görevlendireceği temsilci
·
Kütüphane
ve Dokümantasyon Daire Başkanı veya görevlendireceği temsilci’sinden oluşacaktır.
Komite, gerekli
gördüğü hallerde politikayı revize etmekten sorumlu olacaktır.
Öneri ve görüşler Dicle
Üniversitesi Rektörlüğü’ne sunulacaktır.
Yürürlükten Kaldırılan Politika
14.04.2017
tarih ve 2017/9-10 sayılı Senato Kararı ile kabul edilen Dicle Üniversitesi
Rektörlüğü Açık Erişim ve Kurumsal Arşiv Politikası yürürlükten kaldırılmıştır.
Yürürlük
Bu
Politika Dicle Üniversitesi Senatosu tarafından onaylandığı tarih itibariyle yürürlüğe
girer.
EK: Tanımlar
Açık Akran
Değerlendirmesi:
İnceleme ve yayın süresi boyunca hem
inceleyenin hem de yazarın birbirlerinin kimlikleri hakkında bilgi sahibi olduğu
bir bilimsel inceleme mekanizması olarak tanımlanmaktadır.
Açık Bilim:
Bilimin;
yayınların, araştırma verilerinin, laboratuvar notlarının ve diğer araştırma
süreçlerinin ücretsiz erişilebildiği, araştırmanın yeniden kullanımı, dağıtımı
ve üretilmesine izin veren koşullarla, diğer araştırmacıların birlikte
çalışabileceği ve katkıda bulunabileceği şekilde yapılmasıdır.
Açık Eğitim Kaynakları (Open
Education Resources):
OECD'ye göre “başkaları tarafından
eğitim amaçlı olarak serbestçe yeniden kullanmaya ve sürekli iyileştirmeye izin
veren açık lisansları kullanan öğretim, öğrenme ve araştırma materyalleri” dir.
Açık Erişim:
Bilimsel
literatürün internet aracılığıyla finansal, yasal ve teknik bariyerler
olmaksızın erişilebilir, okunabilir, kaydedilebilir,
kopyalanabilir, yazdırılabilir, taranabilir,
tam metne bağlantı verilebilir, dizinlenebilir,
yazılıma veri olarak aktarılabilir ve her türlü yasal amaç için kullanılabilir olmasıdır.
·
Altın
Yol Açık
Erişim: A
kademik dergilerde yayınlanan araştırmacıların çalışmalarının, yayınlanan
dergi aracılığıyla ve yayınlandığı andan itibaren açık erişim olmasıdır.
·
Yeşil
Yol
Açık
Erişim:
Araştırmacıların,
akademik dergilerde yayımlanan çalışmalarının yayına kabul edilmiş sürümünün birer
kopyasının açık arşivlerde açık erişim olmasıdır.
Açık Veri:
Herhangi
bir telif hakkı, patent ya da diğer kontrol mekanizmalarına tabi olmaksızın
herkes tarafından ücretsiz ve özgürce kullanılabilen, tekrar kullanılabilen ve
dağıtılabilen veridir.
Akademik Çalışmalar:
Dicle
Üniversitesi Mensuplarının araştırmaları, aldıkları fonlar ve yaratıcı
faaliyetleri sonucu ortaya çıkan tüm çalışmaları ifade eder.
Akademik Arşivler ve Konu
Arşivleri:
Kamu kaynaklarıyla desteklenen bilimsel araştırmalardan
üretilen yayınları, verileri ve diğer fikri ürünleri (tezler, ders malzemeleri,
çalışma raporları, vb.) toplayan, düzenleyen ve uzun dönemli olarak arşivleyen
sistemlerdir.
Araştırma:
Bilginin
ilerletilmesi hedefi ile her türlü yaratıcı ve sistematik çalışma olarak
tanımlanmaktadır.
Araştırma Verisi:
Bilimsel
yayınlarda sunulan sonuçları doğrulamak için kullanılan veriler (örn.
istatistikler, deney sonuçları, ölçümler, gözlemler, görüşme kayıtları,
görüntüler, vb.) veya bir proje sırasında kullanılan ve Veri Yönetim Planı'nda açıklanan
diğer verilerdir.
Araştırmacı:
Çalışanlar
ve doktora öğrencilerinin de dahil olduğu, istihdam düzeylerine bakılmaksızın,
her seviyeden Dicle Üniversitesi araştırma personelinin herhangi bir üyesi olarak
tanımlanmaktadır.
Avrupa
Açık Bilim Bulutu (European Open Science Cloud – EOSC
):
Avrupa Komisyonu’nun Nisan 2018’de ayrıntılarını açıkladığı, Avrupa
Birliği’ndeki 1,7 milyon araştırmacı ve 70 milyon bilim ve teknoloji uzmanının
akademik dergi ve kitaplarda “gömülü” verisinin toplanmasını ve bu verilerin
herkesin kullanımına açılmasını hedefleyen bir projedir. https://ec.europa.eu/research/openscience/index.cfm?pg=open-science-cloud
Depolama:
Dijital
materyallere gerektiği zaman, sürekli erişimi sağlamak için yapılması gereken
eylemlerin tümüdür.
DOI (Digital Object Identifier - Sayısal
Nesne Tanımlayıcı):
Online ortamda bulunan bir fikri mülkiyeti
ya da bu fikri mülkiyetin bir parçasını tanımlayan tanımlayıcılardır. https://www.doi.org/
FAIR Presipleri:
Araştırma
verisi yönetiminde veya Avrupa Açık Bilim Bulutu ile ilgili girişimlerden
herhangi birinde yer alan bir kısaltmadır. Verinin Findable (bulunabilir),
Accessible (erişilebilir), Interoperable (birlikte çalışabilir), Reusable (yeniden
kullanılabilir) olması prensiplerine dayanmaktadır. https://www.go-fair.org/fair-principles/
Dicle Üniversitesi
Akademik Arşivi:
Dicle Üniversitesi
araştırmacılarının
yayınlarına ve araştırma verilerine açık erişim sağlayan arşiv. Dicle
Üniversitesi Akademik Arşivi DSpace yazılımı aracılığıyla depolanmaktadır. http://acikerisim.dicle.edu.tr
Dicle Üniversitesi
Mensubu:
Dicle Üniversitesi Akademisyenleri, personeli ve
öğrencileri " Dicle Üniversitesi Mensupları" olarak adlandırılmıştır.
OpenAIRE:
Dicle
Üniversitesi Kütüphane ve Dokümantasyon Daire Başkanlığının ortağı olduğuOpenAIRE Projesi, Avrupa Komisyonunun
açık bilim hedefleri doğrultusunda bilimsel yayın çıktılarına, açık araştırma
verilerine ve araştırma bilgisine erişime, verileri analiz etmeye olanak
sağlayan ve içerik sağlayıcılara çeşitli servisler sunan teknik açık erişim
altyapı projesidir. www.openaire.eu
ORCID (Open Researcher and
Contributor ID):
Bilim insanlarını ve akademik otoriteleri
benzersiz olarak tanımlamak için kullanılan alfanümerik koddur. https://orcid.org/
Telif Hakkı:
Kişinin
her türlü fikri çabası ile ürettiği ürünler üzerinde hukuken sahip olduğu maddi
ve manevi hakların tamamıdır.
Uygun Arşiv:
FAIR
Prensipleri, OpenAIRE uyumluluğu, CoreTrust Seal gibi kalite standartlarını
karşılayan arşivdir.
Üst Veri:
Bir
bilgi kaynağını tanımlayan veri kümesi. Başka bir ifadeyle, sayısal bilgilerin
ve bilgi kaynaklarının bulunması, kimliklendirilmesi, kullanımı ve yönetimi ile
ilgili yapılandırılmış, tanımlayıcı bilgidir.
Veri Yönetim Planı (Data Management
Plan):
Araştırmacıların araştırma veri kalitesi, veri
paylaşımı ve veri güvenliği konusundaki sorumluluklarını nasıl
karşılayacaklarını gösteren bir araçtır.
Yayın:
Kurumda
bulunan araştırmacıların hakemli yayınlanmış (veya yayınlanmakta olan)
çalışmaları olarak tanımlanır.