DİYARBEKİR AHKÂM DEFTERLERİ
1742-1875 (1155-1292) tarihleri arasındaki hükümleri ihtiva eden 9 adet defterden müteşekkildir.
Bu eyalete bağlı Âmid, Harput, Ergani, Siverek, Nusaybin, Hısn-ı Keyf, Çemişkezek, Siirt, Çapakçur, Sincar, Tercil, Kulp, Çermik, Pertek, Atak, Pesban, Burban, Seğmen, Meyafarikin, Mührani ve Akçakale sancakları ile Beşiri, Derik, Lice, Silvan, Siverek, Çermik, Ergani Madeni, Palu, Cizre, İvanye, Mardin, Midyat ve Nusaybin kazalarına ait hükümleri ihtiva etmektedir.
Başbakanlık Osmanlı Arşivi’ndeki yeri:
Katalog No: | Sıra No: | DEFTERİN ADI | TARİHİ | Sayfa Adedi | Katalog Tertibi |
Hicrî | Milâdî |
989 | 1 | Diyarbakır | C.1155-L.1167 | 1742-1754 | 285 | Kronolojik Fihrist |
2 | Diyarbakır | Za.1167-Ş.1176 | 1754-1763 | 311 |
3 | Ş.1176-C.1194 | 1763-1780 | 397 |
4 | C.1194-Ca.1202 | 1780-1788 | 173 |
5 | Ş.1206-N.1228 | 1792-1813 | 586 |
6 | Za.1228-Za.1249 | 1813-1833 | 96 |
7 | Za.1249-N.1257 | 1833-1841 | 162 |
8 | N.1257-Ş.1267 | 1841-1851 | 188 |
9 | N.1267-L.1292 | 1851-1875 | 146 |
Toplam Sayfa Adedi | 2.344 | |
Ahkâm Defterlerinin Genel ve Kısa Bir Tanıtımı
Ahkâm Defteri, Divan-ı Hümâyûn'dan (bugünkü Bakanlar Kurulu denebilir) çıkan hükümlerin kaydına mahsus olan defterlere genel olarak verilen addır. Bu hükümler, padişah adına hazırlandığından dolayı “ferman” adını da alırlardı. Hükümler konularına göre değişik defterlere yazılırdı. Başlıcaları Ahkâm-ı Mühimme, Ahkâm-ı Şikâyet, Ahkâm-ı Ruus ve Tahvil olup Divan Sicilleri'nin bir kısmını teşkil ederlerdi. Divan Sicilleri de bilindiği üzere, Divan-ı Hümâyûn'da hazırlanan ve çıkan ferman ve beratların hülâsa kayıtlarını tarih sırası ile ihtiva eden defterlerdir.
Muhteva itibarıyla Şikâyet Defterleri'nin devamı olan bu defterler eyaletlere göre tutulmuşlardır.
Bu eyaletler şunlardır:
1-Adana, 2-Anadolu, 3-Bosna, 4-Cezâir ve Rakka, 5-Diyarbekir, 6-Erzurum, 7-Halep, 8-İstanbul, 9-Karaman, 10-Maraş, 11-Mora, 12-Özi ve Silistre, 13-Rumeli, 14-Sivas, 15-Şam, 16-Trabzon
Hattı
Divanî hatla tutulmuşlardır.
Önemi
1-Divan-ı Hümâyûn kayıtları olması; birinci derecede alınan kararları ihtiva etmesi
2-Köyler arasında su, mera, tarla, yaylak ve sınır gibi anlaşmazlıklara ait kayıtların bulunması. Bugün bile bu kayıtlara müracaat edilmektedir.
3-Eyaletlerin sosyo-ekonomik yapısını ortaya çıkaracak önemli malumata sahip olması.